Olulundi:

Bintu ki ebyetaagisa okuba omujjanjabi oba omulabilizi w’abalwadde?

Okuba omujjanjabi oba omulabilizi w’abalwadde kyetaagisa obukugu obw’enjawulo. Okusooka, olina okuba n’obuwanguzi mu masomero ag’enjawulo okusinziira ku mulimu gw’oyagala. Ekirala, olina okuba n’obukugu mu kukwata abantu, okuwuliriza, n’okusalawo mangu. Okuba n’obugumiikiriza n’okwagala okuyamba abalala nakyo kikulu nnyo. Ekirala, olina okuba n’amaanyi ag’okukola essaawa ennyingi n’okusobola okukola mu mbeera ez’enjawulo.

Miganyulo ki egiri mu mirimu gy’abajjanjabi n’abalabirira abalwadde?

Emirimu gy’abajjanjabi n’abalabirira abalwadde girina emiganyulo mingi. Okusooka, gye mimu ku mirimu egisinga okwetaagibwa mu nsi yonna, ekitegeeza nti waliwo emikisa mingi egy’okufuna emirimu. Ekirala, empeera ziba nnungi nnyo okusinziira ku mulimu n’obumanyirivu bw’olina. Okwongera ku ekyo, waliwo omukisa gw’okukula mu mulimu guno ng’oyiga obukugu obupya n’okufuna obuvunaanyizibwa obw’enjawulo. Ekirala ekikulu, emirimu gino giwa omukisa gw’okuyamba abalala n’okuleeta enjawulo mu bulamu bw’abantu.

Ngeri ki ez’okufunamu emirimu gy’abajjanjabi n’abalabirira abalwadde?

Waliwo engeri nnyingi ez’okufunamu emirimu gino. Okusooka, osobola okwetaba mu masomero ag’enjawulo okufuna obukugu obwetaagisa. Ekirala, osobola okwewandiisa ku mikutu gy’emirimu egy’enjawulo egifaayo ku by’obulamu. Okwongera ku ekyo, osobola okukyalira amalwaliro n’ebifo ebirala ebiwa obujjanjabi okufuna amawulire ku mirimu egisobola okubaawo. Ekirala, osobola okwetaba mu bibiina by’abajjanjabi n’abalabirira abalwadde okufuna emikisa egy’emirimu.

Bintu ki ebikulu eby’okulowoozaako ng’onoonya emirimu gino?

Ng’onoonya emirimu gy’abajjanjabi n’abalabirira abalwadde, waliwo ebintu ebikulu by’olina okulowoozaako. Okusooka, lowooza ku kika ky’omulimu gw’oyagala okukola - oba oyagala kuba mujjanjabi oba mulabilizi w’abalwadde. Ekirala, lowooza ku kifo w’oyagala okukola - mu ddwaliro, mu maka g’abantu, oba mu bifo ebirala. Okwongera ku ekyo, lowooza ku ssaawa z’oyagala okukola n’empeera gy’oyagala okufuna. Ekirala ekikulu, lowooza ku bukugu bw’olina n’obw’oyinza okwetaaga okuyiga.

Empeera z’abajjanjabi n’abalabirira abalwadde zenkana wa?

Empeera z’abajjanjabi n’abalabirira abalwadde zisobola okukyuka okusinziira ku ggwanga, obumanyirivu, n’ekika ky’omulimu. Mu Uganda, abajjanjabi abaakamala okufuna obumanyirivu basobola okufuna wakati wa shilingi 500,000 ne 1,000,000 buli mwezi. Abajjanjabi ab’obumanyirivu obungi basobola okufuna n’okusingawo. Abalabirira abalwadde nabo basobola okufuna wakati wa shilingi 300,000 ne 700,000 buli mwezi, okusinziira ku kifo we bakola n’obumanyirivu bwe balina.

---

Omulimu	Empeera Esembayo (Shilingi/Omwezi)	Obumanyirivu
Omujjanjabi Omukulu	1,500,000 - 3,000,000	Emyaka 5+
Omujjanjabi Ow’ekitundu	800,000 - 1,500,000	Emyaka 1-5
Omulabilizi w’Abalwadde Omukugu	700,000 - 1,200,000	Emyaka 3+
Omulabilizi w’Abalwadde Omuyivu	300,000 - 700,000	Emyaka 0-3

Empeera, ensasula, oba ebigeraageranyizibwa ebiri mu lupapula luno bisinziira ku mawulire agaali gaakafunibwa naye gayinza okukyuka mu biseera eby’omumaaso. Kirungi okukola okunoonyereza okw’enjawulo ng’tonnaba kusalawo ku nsonga z’ensimbi.

---

Ng’owedde okwekenneenya ebikwata ku mirimu gy’abajjanjabi n’abalabirira abalwadde, kirabika nti gye mimu ku mirimu egisinga okwetaagibwa era egirimu emiganyulo mingi. Wadde nga giyinza okuba egy’okutegana, giwa omukisa gw’okuyamba abalala n’okuleeta enjawulo mu bulamu bw’abantu. Ng’olina obukugu obwetaagisa n’okwagala okuyamba abalala, osobola okufuna omulimu ogw’omugaso mu ttuluba lino.